1استاد بازنشسته گروه معماری منظر دانشگاه شهید بهشتی
2گروه معماری منظر، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران
چکیده
برای تبیین جایگاه باغ در منظر حافظ و بیانِ این مسئله که نسبت و ارتباط هنر باغ و شعر از حیث آفرینش هنری باهم چیست که مفهوم باغ به نحوی پربسامد در شعر حافظ حضور می‌یابد، باید ساحت ادراکی این دو مورد مداقه قرار گیرد. مقایسه این دو هنر بر اساس مؤلفه‌های بصری، شکلی صرف یا وجوه تعقلی صرف امکان‌پذیر نیست و در این زمینه تعلق این دو هنر به دو ساحت ادراکی مختلف هنرهای تجسمی و غیر تجسمی و سلسلهِ تحولات نگاه درونی و انفسی به طبیعت را در جریان شعر فارسی باید موردتوجه قرار گیرد. هدف این مقاله کشف چگونگی این رابطه درونی است و می‌‌خواهد نشان دهد استفاده فراوان از واژگان مرتبط با باغ در شعر حافظ را باید محصول قرابت نحوه آفرینش هنری در رابطه با تبیین حکمت آفرینش در نگاه او دانست. قرابتی که نه از هم‌نشینی باغ ساز و شاعر در عالم بیرون که از ارتباطی درونی و انفسی حاصل می‌شود. طبیعت در شعر حافظ به‌طورکلی و باغ به‌طور خاص، توصیف عینیات نیست و برای شناخت آن باید جهان‌بینی شاعر را مورد مداقه قرار داد. برای شناخت جهان‌بینی عارف، شناخت سیر تحول نگاه به طبیعت در نزد عارفان و تبدل مفهوم زهد در تاریخ تصوف ضرورت می‌یابد. در چنین بینشی است که بهشت زمینی می‌شود و زمین بهشتی. از طرفی بنیان فکری هنرمند هر دو وجه فاعلی و مفعولی طبیعت را می‌شناسد. وجه فاعلی آن‌که آفرینش هنری در قالب شعر، باغ و ... از آن سرچشمه می‌گیرد و هنر را بااخلاق مربوط می‌کند. قلمرو هنر آنجا آغاز می‌شود که طبیعت و اخلاق درهم‌آمیخته و باهم یگانه شوند. طبیعتی که چنان به اخلاق خود درآمیخته که وجودش را نمی‌توان بی آن تصور کرد، هنر نیز همین احساس لذت وجود دارد. طبیعتی که در هنر، اخلاق خود را یافته است و از منطق درونی خویش پیروی می‌کند. در این کشاکش، همچنان که طبیعت درون آرایش می‌یابد و زبان، طبع شاعرانه پیدا می‌کند، طبیعت سرکش بیرون نیز به دست انسان از نو آرایشی می‌یابد و نیروهای وحشی از آن رانده می‌شود و طبیعتی می‌شود آرایش یافته به دست انسان و برای انسان، یعنی- یک باغ، یک طبیعت انسانی.
Human nature in the mystical view
Garden in the view of Hafez
نویسندگان [English]
Mehdi Sheybani1؛ Reza Kasravi2
مراجع
آشوری، داریوش. (1393). عرفان و رندی در شعر حافظ. تهران : نشر مرکز. آشوری، داریوش. (1392). شعر و اندیشه. تهران : نشر مرکز. الهی قمشه‌ای، مهدی. (1369). ترجمه قرآن کریم. تهران : انتشارات اسوه. سروش، عبدالکریم. (1375). حدیث بندگی و دلبری مقاله دیالوگ انسان و خدا. تهران : انتشارات موسسه فرهنگی صراط. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1373). صور خیال در شعر فارسی. تهران : نشر آگاه. شمیسا، سیروس. (1393). کلیات سبک‌شناسی. تهران : نشر میترا. غفوری، عطیه. (1386). باغ ایرانی در شعر حافظ. نشریه اینترنتی معماری منظر. قابل دسترسی در : http://www.manzaronline.com/persian-garden-in-hafez-poems-part-01.html (تاریخ دسترسی : ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۶). غنی، قاسم. (1389). تاریخ تصوف در اسلام: تطورات و تحولات مختلفه آن از صدر اسلام تا عصر حافظ. تهران : نشر زوار. فدوی، طیبه. (1392). تحلیل و بررسی اهداف حافظ از بکارگیری عوامل طبیعی در شعر. فصلنامه پژوهشی زبان و ادب پارسی 5(16): ۱۳۳-۱۵۴. عدلی، محمدرضا . (1391). مطالعۀ تطبیقی سیر پیدایش طریقه‌های رهبانی در مسیحیت و تصوف در اسلام. مجله علمی-پژوهشی پژوهش دینی (25) : ۱۰۹-۱۳۵. مجتبایی، فتح‌الله . (1393). میزگرد هویت ایرانی. تهران : دایره المعارف بزرگ اسلامی. مطهری، مرتضی. (1390). عرفان حافظ. تهران : انتشارات صدرا. منصوری، سید امیر. (1383) الف. درآمدی بر شناخت معماری منظر. مجله باغ نظر 1(2 ) : ۶۹-۷۸. منصوری، سید امیر. (1383) ب. تماشای صحرا (تأملی در زیبایی‌شناسی منظره در شعر حافظ). مجله باغ نظر 1(1) : ۷۱-۸۴.
ابتدای صفحه